Groei aantal robots vertraagt, risico voor productiviteitsgroei

Na de recessie is de jaarlijkse groei van de arbeidsproductiviteit in de industrie gehalveerd tot 3%. In de periode ervoor bedroeg deze nog 6%. De verschillen in productiviteitsgroei tussen de provincies zijn groot. In Limburg, Zeeland en Zuid-Holland is deze relatief hoog, terwijl deze in Noord-Brabant, Friesland, Utrecht en Noord-Holland achterblijft.

Productiviteitsgroei in industrie zwakt af
De Nederlandse industrie kende in de periode 1996-2007 een sterke productiviteitsgroei. De gemiddelde jaarlijkse groei bedroeg 6%. Na een terugval in de crisisjaren 2008 en 2009 is de arbeidsproductiviteit weliswaar weer toegenomen, maar de gemiddelde groei viel terug tot ruim 3%.

Hoogste productiviteit in aardolie, chemie en farmacie
De industriële sectoren met de hoogste arbeidsproductiviteit zijn de aardolie-, de chemische en de farmaceutische industrie, gevolgd door de elektrotechnische- en machine-industrie, de voedings- en de auto-industrie. In de kleding-, bouwmaterialen-, grafische en metaalproductenindustrie is de productiviteit het laagst. De arbeidsproductiviteitsgroei in de chemie, elektrotechniek/machines en de auto-industrie is sinds 1996 verdubbeld, maar in de voedings- en metaalindustrie was de toename lager.

Forse regionale verschillen in productiviteit
Vijf provincies (Noord-Brabant, Zuid-Holland, Gelderland, Noord-Holland en Limburg) zijn samen goed voor driekwart van de Nederlandse industriële productie. De provincies met de hoogste arbeidsproductiviteit in de industrie zijn Limburg en Zuid-Holland: ruim € 125.000 per werkzame persoon. Flevoland kent veruit de laagste arbeidsproductiviteit in de industrie: € 86.000.

Hoge productiviteitsgroei Limburg, Zeeland en Zuid-Holland dankzij chemie en automotive
In drie provincies was de productiviteitsgroei in beide perioden hoger dan gemiddeld in Nederland. In Limburg was deze in beide perioden met 8% veruit het hoogste. Chemelot en de sterk gerobotiseerde auto-industrie in Born hebben hiervoor gezorgd. Ook Zeeland kent dankzij de chemische en aardolie-industrie een hoge productiviteitsgroei, ook al daalde de groei van 8% naar 4,5% per jaar. Deze industriële sectoren zijn ook goed vertegenwoordigd in Zuid-Holland en daardoor groeit de productiviteit ook in deze provincie sterker dan landelijk.

Lage productiviteitsgroei in Noord-Brabant, Friesland, Utrecht en Noord-Holland
Noord-Brabant is een industrieprovincie bij uitstek, maar kende in beide periodes een relatief lage productiviteitsgroei. Ook de twee minst geïndustrialiseerde provincies, Noord-Holland en Utrecht, kenden zowel voor als na de recessie een benedengemiddelde productiviteitsgroei. Ook in Friesland, waar de voedings- en elektrotechnische industrie goed vertegenwoordigd zijn, zwakte de productiviteitsgroei af en is deze lager dan in Nederland als geheel. Er zijn drie provincies waar de productiviteitsgroei van beneden- naar bovengemiddeld veranderde: Drenthe, Groningen (beiden dankzij de chemie in Emmen respectievelijk Eemshaven) en Gelderland (food en elektrotechniek). In Flevoland en Overijssel gebeurde het omgekeerde.

Productiviteitsverbetering prioriteit voor industrie
Is de daling van de gemiddelde jaarlijkse productiviteitsgroei na de recessie ‘het nieuwe normaal’? Daar heeft het wel de schijn van. De arbeidsmarkt voor technische beroepen is krap. Dit blijft de komende jaren zo vanwege aanhoudende economische groei en vergrijzing. Productiviteitsgroei vanwege een steeds hoger opleidingsniveau loopt tegen grenzen aan. Het overgrote deel van de Nederlandse werknemers is goed opgeleid. Bij pensionering worden deze mensen vervangen door eveneens goed opgeleide werknemers. Het blijft uiteraard belangrijk te investeren in training van personeel om zo nieuwe technologieën optimaal te benutten en ook zo de productiviteit te verhogen. Het Centraal Planbureau analyseerde eerder dat voor sterkere reële loonstijgingen vooral de arbeidsproductiviteit per gewerkt uur sneller moet toenemen.

Versnelling robotisering nodig
Meer doen met minder mensen is dus een must. Meer technologie in de vorm van verregaande robotisering en digitalisering is de oplossing . In de industrie is het aantal robots vervijfvoudigd in de periode 2008-2017. Eind 2019 zullen er naar verwachting 12.000 industriële robots zijn. Opvallend is dat het groeitempo de laatste jaren is afgenomen. In 2017 kwamen er 1.000 industriële robots bij, een stijging van 13%. Het tempo van robotisering zal omhoog moeten, in meer segmenten van de industrie bovendien. Dit is een uitdaging, omdat de relatief gemakkelijk te robotiseren sectoren zoals de auto-industrie al grote stappen hebben gemaakt.

Slimme machines vragen ook om slimme processen
Door verregaande robotisering krijgt de productiviteitsgroei een impuls. Even belangrijk is het om robots en andere hoogwaardige technologie beter toe te passen. Investeringen in ‘slimme processen’ zijn van belang om doorlooptijden te verkorten en een hoog kwaliteitsniveau, een concurrerende kostprijs en dus een sterke internationale marktpositie te behouden. Voorbeelden hiervan zijn klantspecifiek produceren met behulp van standaard deelontwerpen, meer digitalisering en ‘smart & predictive maintenance’. Door ook hier in te investeren, kunnen industriële bedrijven ook in de toekomst blijven renderen, en dragen ze bij aan verhoging van de arbeidsproductiviteit en de economische groei.