Onderzoek, ontwikkeling en innovatie

Leuvense ‘spectroscopisten’ keren materialen helemaal binnenste buiten

Van zonnecellen over microchips tot led-lampen: fundamenteel zijn deze hightech-toepassingen allemaal gebaseerd op de interactie tussen licht en materie. In de nieuwe KU Leuven Kernfaciliteit KFGS worden die interacties onderzocht én gemanipuleerd. "We zijn constant bezig bestaande materialen te verbeteren en nieuwe te ontwikkelen."

De KU Leuven Kernfaciliteit KFGS vind je in het Leuven NanoCentre-gebouw. | © KU Leuven - Rob Stevens

Ondanks hun fundamenteel verschillende karakter zijn licht en materie vaak niet los van elkaar te zien. Dat is vooral zo in materialen waarvan de specifieke eigenschappen van beide fenomenen uitgebuit worden in toepassingen. Onze hoogtechnologische wereld is voor een groot stuk gebaseerd op die interactie tussen materie en licht, en bij uitbreiding alle elektromagnetische straling. Licht ligt bijvoorbeeld aan de basis van de processen in materialen die bepalen hoeveel elektriciteit een zonnecel kan oogsten. Vaak zijn het net de lichtgevende eigenschappen van materialen die de toepassing vormgeven, denk maar aan fluorescerende stoffen of led-verlichting.

De licht-materie-interactie wordt onderzocht binnen de spectroscopie, een domein op het kruisvlak van chemie, biologie en fysica dat een lange traditie kent aan KU Leuven. Al ruim vijftig jaar worden er in verschillende labo’s en onderzoeksgroepen spectroscopische instrumenten ontwikkeld en gebruikt. Van fluorescentiemicroscopen over single molecule detectors tot ultrasnelle spectroscopen: materialen worden op het fundamentele micro- en nanoniveau (in de grootteorde van duizendsten tot miljoensten van een millimeter) helemaal binnenste buiten gekeerd. Er wordt bijvoorbeeld gekeken hoe elektronen onder impuls van invallend licht verspringen, of hoe een protonentransfer plaatsgrijpt. Deze specifieke fenomenen spelen zich af op een extreem korte tijdsschaal, de specialisatie van de ultrasnelle spectroscopie.

Eerst bestuderen, dan manipuleren
De Leuvense ‘spectroscopisten’ kijken echter niet alleen passief toe hoe licht en materie fundamenteel met elkaar reageren, ze manipuleren ook materialen zodat die gewenste eigenschappen gaan vertonen en kunnen worden gebruikt en geïntegreerd in toepassingen. Dat doen ze bijvoorbeeld bij perovskiet, een zeer beloftevol materiaal voor de massaproductie van goedkope, efficiënte en zelfs plooibare zonnecellen. “We bestuderen dit materiaal eerst in detail, en trachten het dan op verschillende vlakken te verbeteren”, zegt Dr. Eduard Fron, hoofd van de recent erkende KU Leuven Kernfaciliteit voor Geavanceerde Spectroscopie, kortweg KFGS. “Hoewel zonnecellen uit perovskiet in zeer korte tijd zeer efficiënt zijn geworden moeten we eerst nog een aantal uitdagingen oplossen voordat ze een concurrerende commerciële technologie kunnen worden.”

Dat er bij het perovskietonderzoek wordt samengewerkt met het Leuvense onderzoekscentrum imec, dat onder meer is gespecialiseerd in nano-elektronica, ligt voor de hand. Dat gebeurt ook in het onderzoek naar betere halfgeleidermaterialen, die eerst grondig worden bestudeerd en vervolgens gemanipuleerd om er almaar betere en kleinere transistors mee te kunnen maken.

“We zijn constant bezig bestaande materialen te verbeteren en nieuwe te ontwikkelen, steevast met het oog op toepassingen die de samenleving en de economie ten goede komen”, zegt Fron. “Van de opwekking van hernieuwbare energie over de verdere miniaturisering van microchips en zuinigere verlichting tot nieuwe medische scanners, microscopen en biosensors.”

Om die continu voortdurende missie meer in de verf te zetten en de verschillende deelgebieden van de spectroscopie beter op elkaar af te stemmen, werden vijf spectroscopielabo’s samengevoegd tot één groot ‘platform’. Dat spectroscopieplatform is nu erkend als ‘KU Leuven Kernfaciliteit’. “Onder de noemer van de KFGS willen we meer naar buiten treden als één groot spectroscopielabo, en aantonen dat de verschillende deelgebieden heel nauw met elkaar samenwerken”, zegt Fron. De erkenning verhoogt ook de zichtbaarheid, en kan zo ook de financiering vergemakkelijken – vandaag wordt de KFGS ondersteund door fondsen van het FWO, KU Leuven, imec en een aantal Europese onderzoeksprogramma’s. “Dat zal ons helpen om in de voorhoede te blijven van het mondiale spectroscopieonderzoek.”

Op de schaal van femtoseconden
De KFGS wil ook nieuwe ‘klanten’ aantrekken om van haar rijke expertise en geavanceerde onderzoeksapparatuur gebruik te maken. De expertise gaat zoals gezegd al een halve eeuw terug, maar de meettoestellen zijn nagelnieuw. Een twintigtal zijn het er, voldoende om alle mogelijke interacties tussen materie en licht te bestuderen én te manipuleren. Fron: “De volledigheid van het spectroscopieplatform is een van onze troeven. We kunnen alle onderzoeksvragen rond spectroscopie behandelen.”

Om in de internationale voorhoede te blijven, zijn Fron en zijn collega’s van de KFGS continu bezig hun apparatuur te verbeteren. Dat doen ze grotendeels vanuit de eigen ervaring en knowhow. “We verbeteren voortdurend onze technieken en onderzoeksmethoden.” Vooral in Frons persoonlijke specialisatiedomein, de ultrasnelle spectroscopie, is dat een hele uitdaging. De fenomenen grijpen er plaats op de schaal van femtoseconden (een femtoseconde is een biljardste van een seconde). “Dan komt het erop aan verschillende lasers met ongelooflijke precisie op elkaar af te stellen, en dit zowel in ruimte als in tijd.”


Meer nieuws over Onderzoek, ontwikkeling en innovatie